W tym roku Warszawski Festiwal Filmowy, tak jak wszystkie inne światowe festiwale, naznaczony jest pandemią. Jego atmosfera, zdominowana przez społeczny dystans i przysłonięte twarze, doskonale wpisuje się jednak w klimat filmu Josephine Decker, który – tak jak twórczość Shirley Jackson – jest równie niepokojący, co pociągający.

Połowa XX wieku. Do domu autorki opowiadań i powieści grozy, Shirley Jackson (Elisabeth Moss) i jej męża Stanleya (Michael Stuhlbarg), profesora, wprowadza się młode małżeństwo – Fred (Logan Lerman) i Rose (Odessa Young); on zostaje asystentem akademika, ona zaś musi zająć się domem, gdzie asystuje neurotycznej i agorafobicznej pisarce. Towarzystwo ekscentrycznych gospodarzy szybko zakłóca dynamikę w młodym małżeństwie, a między pracującą nad nową powieścią Shirley i szukającą swojego miejsca Rose rodzi się perwersyjna, twórcza relacja.

W swoim poprzednim, dobrze przyjętym filmie, Madeline i Madeline (2018), Josephine Decker przyglądała się młodej bohaterce z problemami psychicznymi, tkwiącej w skomplikowanej, niezdrowej relacji z matką. Dla uczęszczającej na warsztaty teatralne bohaterki, będącej pod wpływem prowadzącej je kobiety, fikcja mieszała się z rzeczywistością, choroba z talentem, a bunt ze sztuką. W Shirley reżyserka powraca do tych kategorii, skupiając się nie tylko na skomplikowanym procesie twórczym, ale i na interesującej ją kwestii wzajemnego wykorzystywania i oddziaływania kobiet. Shirley wykorzystuje Rose w procesie pisania, uwalniając jej pragnienia i pociąg do makabry, co nabiera szczególnego wyrazu, biorąc pod uwagę obyczajowo skostniały czas akcji filmu oraz związaną z nim reputację i status Jackson. Film Decker to bowiem przede wszystkim opowieść o kobietach spętanych przez więzy ról społecznych i sieć skomplikowanych relacji z mężczyznami. Ci bowiem, niewierni lub nieobecni, z jednej strony zepchnięci są na dalszy plan, z drugiej zaś, przesiąknięci ambicją, wciąż gdzieś stanowią źródło walidacji. Interesujące zresztą jest spojrzenie na Shirley przez pryzmat filmu biograficznego w ogóle, kino to ma bowiem tendencje do nakreślania portretu swoich bohaterek przez pryzmat mężczyzn czy innych relacji romantycznych. Decker trochę od tego odchodzi, w dużej mierze skupiając się jednak na zawiłościach osobowości Jackson i jej procesie twórczym, stanowiącym niejako trzon filmu, niż jednoznacznie definiując autorkę czy Rose poprzez towarzyszących im mężczyzn.

Zobacz inne

Filtry AR w filmie i na Instagramie – kto je robi w Polsce?

10 marca 2023

DRAMAT – recenzja

INFLUENCER – recenzja [6. Splat!FilmFest]

LUTY – recenzja [MFF Nowe Horyzonty 2020]

Od strony technicznej Shirley to nie tylko dopracowana warstwa dźwiękowa, ale również charakterystyczne dla Decker obrazy; sunąca kamera współgra z emocjonalnymi stanami bohaterów, chwytając ich w nieostrościach czy zbliżeniach, niekiedy jakby ich podglądając. Shirley to portret intymny, który na myśl przywodzi słynną sztukę i jej filmową adaptację – Kto się boi Virginii Woolf?. W tym zderzeniu dwóch małżeństw również zachwycają kreacje aktorskie. Burzliwa i manipulująca Jackson, której fizyczność również stanowić musiała wyznanie, to kolejna doskonała rola w karierze Moss (aktorkę w tym roku również oglądać można było na ekranach kin w nowej wersji klasycznego Niewidzialnego człowieka), ale na uwagę zasługuje także charyzmatyczny, a jednocześnie odrzucający Stuhlbarg oraz stosunkowo nieznana Young, dotrzymująca kroku tym ekspresyjnym kreacjom w roli właściwie równie znaczącej, co ta tytułowa.

Zrealizowana na podstawie balansującej między fikcją a rzeczywistością quasi-biograficznej książki Susan Scarf Merrell pod tym samym tytułem Shirley wydaje się głęboko zakorzeniona w kontekstach, nie tylko tych społecznych czy obyczajowych, ale przede wszystkim tych związanych z samą twórczością Shirley Jackson, która odbija się w filmie Decker. Najbardziej oczywiste jest to w wątku pracy nad powieścią i zaangażowaniu w rozwijające się niczym zagadka kryminalna i stanowiące dla Shirley inspirację autentyczne zaginięcie młodej studentki. Równie jednak intrygujące są te nierozwinięte w filmie aspekty, jak stosunek pisarki do magii, której to wątek, choć pojawia się na początku, szybko znika, a przecież magia i tożsamość Jackson jako czarownicy jest częścią jej legendy i obecnym w jej książkach elementem. Na pewno jednak Shirley jest na tyle intrygującym spojrzeniem na tę, w Polsce relatywnie nieznaną, pisarkę, że stanowić może interesujący punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i odkrywania jej twórczości. Swoiste wyzwanie stanowić mogą także pewne będące na granicy performance’u oniryczne elementy filmu, tam gdzie zaciera się granica między snem czy wizją a rzeczywistością. Bo Shirley to zdecydowanie film wielopłaszczyznowy i ostatecznie równie osobliwy, co jego tytułowa bohaterka.

Kolejne pokazy filmu: 14 października 16:30, 17 października 16:00